چهل‌و‌چهارسالگی تصویب اولین طرح جامع تهران

قریب چهل و چهار سال پیش در تاریخ ۰۷/۰۲/۱۳۴۴ جلسه شوراهای شورای عالی شهرسازی که اولین جلسه خود را در تاریخ ۰۵/۱۰/۱۳۴۳ شروع نموده بود با انتخاب آقایان مهندسین مشاور دکتر ادیبی و مهندس هیربد و همچنین مهندس بوربور و نیز مهندس سردار افخمی دستور تهیه نقشه های جامع شهر تهران را به صورت کنسرسیوم و تلفیق کلیه امکانات مهندسان مشاور فوق، دعوت به فعـالیت نمودند. اگـر چه متـولی اصلی طراحـی کسـانی دیگری شدند لیکن هسته اصلی به نام آقایان گـره زده شد. پیرو مصـوبه مورخ ۰۷/۰۲/۱۳۴۴ در تاریخ ۰۲/۰۳/۱۳۴۴ مقـرر گـردید که جمع آوری اطلاعات و دتایل مورد نیاز جهت تدوین طرح های جامع اعم از تهران و سایر شهرهای کلان کشور توسط مهندسین مشاور ایرانی و خارجی، تمهیدات لازم بعمل آید. لذا با هماهنگی آقای مهندس بدیع آقای VIEILLE جهت تببین حدود وظایف مهندس مشاور، پیش نویس های لازم را تهیه گردید. متعاقب این برنامه در تاریخ ۲۳/۰۷/۱۳۴۴ از مهندسین مشاور ویکتور گروئن و  مهندس عبدالعزیز فرمانفرمائیان جهت انعقاد قرارداد نهایی دعوت بعمل آمد.

دولت وقت به جهت تکمیل طرح جامع در تاریخ ۰۳/۰۸/۱۳۴۵ مصوبه ای درخصوص تجدید حیات هسته مرکزی شهر تهران برای سرمایه گذاری در منطقه عباس آباد گذراند و در پی آن در تاریخ ۲۹/۰۹/۱۳۴۵به طراحان لزوم تعییـن محل احداث سالن های کنفرانس بین المللی و مهمانخانه های مناسب یادآوری نمودند. تقویم پی گیری مصوبات شورای عالی شهرسازی که منتج به تصویب نهایی طرح جامع گردید به شرح ذیل می باشد.

– تاریخ ۱۸/۱۱/۱۳۴۵ تاکید نخست وزیر وقت مبنی بر اتخاذ تدابیر که جمعیت تهران از ۵ میلیون نفر تجاوز نکند.

– تاریخ ۲۲/۰۵/۱۳۴۶ نظر به حساسیت طرح جامع جامع تهران مقرر گردید کمیته جدیدی به نام کمیته اجرایی شورای عالی شهرسازی به سرپرستی مهندس آموزگار ایجاد گردد.

– تاریخ ۱۸/۰۷/۱۳۴۶ سه نکتـه مهم در مصـوبه حـاضر شامل تعیین برنامه اجرایی کمیته جدید التاسیس و نیز لحاظ نمودن مسئله ترافیک شهر تهران و همچنین ایجاد هماهنگی بیشتر بین شهرداری تهران و شورای عالی شهرسازی

– تاریخ ۱۴/۰۹/۱۳۴۶ اصول کلی طرح جامع تهران بویژه تعیین محدوده شهر و منطقه بندی تهران تصویب گردید.

– تاریخ ۱۷/۰۹/۱۳۴۶ مصوبه مذکور دارای سه بعد شامل تعیین محدوده طرح جامع تهران در کنار طراحی نواحی صنعتی و نیز بررسی روند کار مشاور طراح بوده است.

– تاریخ ۱۵/۰۳/۱۳۴۷ حسب تأکیدات نخست وزیر وقت محدوده ۲۵ ساله و مناطق تهران به تصویب شورای عالی شهرسازی رسید.

– تاریخ ۱۷/۰۹/۱۳۴۷ شورای عالی شهرسازی مقرر نمود که آقای غفاری نماینده مشاور طراح ظرف مدت ده روز قسمتی از خطوط کلی طرح جامع تهران را که مربوط به اقدامات حاد و فوری شهر می باشد در اختیار شهرداری تهران قرار دهد.

– تاریخ ۱۳/۱۲/۱۳۴۷ نظر به حساسیت به منطقه عباس آباد، طرح تفصیلی آن و لزوم ارتباطات همه جانبه با طرح جامع تهران مورد تأکید شورا قرار گرفت.

– تاریخ ۱۶/۰۲/۱۳۴۸ با توجه به هزینه سنگین تهیه و بررسی نقشه های جامع شهرها، توسعه شهرها می بایست به استناد مصوبات عملی گردد، لذا قبل از ابلاغ طرح جامع هر اقدامی توسـط شهـرداری ها غیر عملی است. و در صورت عدم توجه شهرداری ها وزارت کشـور نسبت به حذف کمک های دولت به شهرداری ها اقدام می نماید.

– تاریخ ۲۴/۰۴/۱۳۴۸ به دلیل جلوگیری از ناراحتی افکار عمومی تصمیمات مرحله دوم کمیته فنی طرح جامع تهران محرمانه تلقی گردید.

– تاریخ ۳۱/۰۴/۱۳۴۸ مصوبه مذکور شامل دلایل مشاور جهت تببین ۵/۵ میلیون نفر در پایان طرح ۲۵ ساله در کنار مقوله سرمایه گذاری در بخش ساختمان بوده است.

– تاریخ ۰۷/۰۵/۱۳۴۸ اصول کلی و استخوان بندی عمومی شبکه ترافیک طرح جامع تهران در کنار تشکیل سازمان مربوط به اجرای طرح از طرف شهرداری تهران مورد تصویب قرار گرفت.

– تاریخ ۱۵/۰۵/۱۳۴۸ ضوابط مسکن و تراکم توسط کارشناسان مطرح گردید.

– تاریخ ۰۴/۰۶/۱۳۴۸ جلسه مذکور ضمن رسیدگی به مرحله دوم طرح جامع تهران، مسائل اقتصادی و سرمایه گذاری نیز مطرح گردید.

– تاریخ ۱۸/۰۶/۱۳۴۸ در جلسه حاضر مقرر گردید طرح پیشنهادی مهندس مشاور، طرح نقشه جامع تهران تلقی گردد و برای رسیدگی به اختلاف بین نظرات و یافتن راه حل کمیته ای به ریاست معاون نخست وزیر وقت تشکیل شود.

– تاریخ ۲۶/۰۶/۱۳۴۸ طرح جامع تهران پس از مذاکرات و جرح و تعدیل مورد تأئید قرار گرفت و مقرر گردید ۵ شرط پیشنهادی ظرف مدت ۲ ماه توسط مشاور اقدامات لازم بعمل آید.

– تاریخ ۱۲/۰۹/۱۳۴۸ نظرات وزارت خانه ها و سازمان های مختلف و ارتش مطرح و مقرر گردید، مرحله دوم طرح جامع تجدیدنظر گردد.

– تاریخ ۳۰/۰۴/۱۳۴۹ شورای عالی شهرسازی رسیدگی به پیشنهادات شهرداری تهران راجع به ضوابط ساختمانی طرح جامع تهران مطرح نمود و تبادلات و اصلاحیات لازم بعمل آمد.

– تاریخ ۲۲/۱۰/۱۳۴۹ شورای عالی شهرسازی درخواست های مکرر شهرداری تهران را درخصوص تعیین تکلیف تصویب طرح های تفصیلی شهرسازی و تجدیدنظر ادواری در طرح جامع تهران را مطرح نمود و تغییرات پیشنهادی را بعمل آوردند.

ضمناً با توجه به آنکه شهرداری شهرهای دیگر کشور قدرت تهیه و تصویب طرح های تفصیلی را نداشتند و شهرداری ها نیز دارای اشکالات فراوان بودند، لذا چنین اتخاذ تصمیم گردید که تا زمانی که شهرداری ها قادر به انجام این امر نیستند کمیته ای در محل دبیرخانه شورای عالی شهرسازی تشکیل و شهرداری های مربوط را ارشاد نماید.

– تاریخ ۲۹/۰۴/۱۳۵۰ رسیدگی به پیشنهادات شهرداری تهران در مورد تغییرات اساسی نسبت به طرح جامع مصوب تهران در دستور جلسه قرار گرفت و تغییرات مذکور عمدتاً در ارتباط با کاهش معقول فضای سبز-اجازه فعالیت عمرانی به اراضی که در طرح جامع به محل های آموزشی و بهداشتی اختصاص یافته-توسعه اراضی اطراف ادارات دولتی جهت ادارات مذکور-تکمیل پیشنهاد قانون حق تشرف و مرغوبیت به ویژه در خیابان های جدید الاحداث-اراضی متعلق به ارتش و طراحی چند خیابان

– تاریخ ۱۲/۰۸/۱۳۵۰ نحوه امر خانه سازی در قسمتی از محدوده ۲۵ ساله طرح جامع تهران به ویژه در اراضی ۸۵۰ هزار مترمربعی در شمال کارخانه سیمان شهرداری

– تاریخ ۰۱/۱۰/۱۳۵۰ نحوه امر خانه سازی در جنوب غربی فرودگاه قلعه مرغی در زمینی معادل ۱۲۰۰۰۰ مترمربع

طرح جامع تهران که اولین سند راهبردی شهر تهران بود همراه ردوبدل های کارشناسی فراوانی بین شورای عالی شهرسازی و شهرداری تهران انجام می گرفت و سند مذکور بعنوان طرح اول معروف گردید. اختلاف بین دستگاه های متولی و توام شدن با انقلاب اسلامی و آغاز دفاع مقدس سند راهبردی اول طرح جامع را کم رنگ نمود. لذا نگرش لزوم طرح جامع دوم تهران توسط وزارت مسکن و شهرسازی از سال ۱۳۶۳ آغاز و در سال ۱۳۷۱ به عنوان طرح دوم به شهرداری ابلاغ گردید. دوران سازندگی بعد از دفاع مقدس و نگرش مدیریت شهرداری تهران در استفاده از ظرفیت های موجود شهری در کنار جذابیت های انبوه سازی و تراکم فروش منتج به عدم استقبال از طرح جامع دوم تهران و مهم تر از آن تدوین طرح تفصیلی توسط شهرداری گردید. لذا مدیریت توسعه شهری بدون هیچ گونه سند راهبردی به کار خود ادامه می داد. اولین پیام این رویکرد، افزایش ساخت و ساز و ایجاد تقاضای بالقوه در امر مسکن و در نهایت تأثیرگذاری مستقیم در قیمت مسکن گردید. عدم وجود معیار راهبردی مدیریت شهری را به سمت توسعه عرضی و افقی به جهت کسب درآمد هدایت نمود. توسعه ایجاد شده منتج به مهاجرپذیری-اشتغال کاذب و سیل سرمایه گذاری ها در بخش مسکن از اطراف به تهران گردید. حاشیه نشینی یکی دیگر از پیام های نبود سند استراتژیک در دو دهه اخیر بوده است. نبود طرح جامع که مسائل مربوط به کلیت شهر را تحت پوشش قرار می دهد در کنار فقدان طرح تفصیلی که موضوع آن در برگیرنده ضوابط ساخت و ساز و شبکه بندی و سرانه کاربری های مورد نیاز شهری می باشد، تهران را به شهری گران-آلوده-پیچیده تبدیل نمود.